گوشت قرمز از کالاهای پرمصرف مردم ایران بود که طی سالهای اخیر، به دلایلی همچون گرانی مداوم این محصول و عدم تناسب میان درآمدها و هزینهها، تهیه آن برای بسیاری از افراد، به خصوص اقشار کمدرآمد جامعه سخت شد؛ از همینرو طی سالهای اخیر، اقداماتی از سوی سیاستگذاران برای کنترل قیمتها و فراهمآوری شرایطی برای دسترسی همه مردم به این مواد غذایی انجام گرفت.
بررسی علل نوسانات شدید قیمتی در بازار گوشت نشان میدهد که بخشی از این اتفاق ناشی از تغییرات قیمتی این محصول در بازار جهانی و بخش دیگری نیز متاثر از تحریمهای اقتصادی بوده است. این عوامل به همراه مشکلات داخلی کشور، از جمله سیاستهای ارزی و ناکارآمدی در مدیریت واردات، تاثیر مستقیمی بر عرضه و تقاضا و در نهایت قیمت نهایی گوشت قرمز دارد.
همچنین برخی عوامل طی سالهای اخیر موجب شدند تا صنعت دامپروری کشور با مشکل روبهرو شود که همین امر نیز در بحث گرانی گوشت قرمز تاثیرگذار بود. به عنوان مثال سیاستهای اقتصادی انتهای دهه ۹۰ و حذف ارز ۴،۲۰۰ تومانی، تاثیرات عمیقی بر این صنعت گذاشتند. در واقع پس از حذف ارز ترجیحی، هزینههای تولید دام به طور میانگین تا ۳۰ درصد افزایش یافت و موجب شد تا قیمت نهایی گوشت قرمز در بازار داخلی، رشد ۵۰ درصدی را تجربه کند.
بررسی گزارشهای مرکز آمار ایران نشان میدهد که قیمت هر کیلوگرم گوشت گوسفندی در سال ۹۳ برابر با ۳۲ هزار تومان بوده و در سال ۹۴ با افزایش ۲ هزار تومانی به قیمت ۳۴ هزار تومان به ازای هر کیلوگرم رسید. در سال ۹۵ نیز، این محصول ۳۹ هزار تومان به ازای هر کیلوگرم قیمت داشت و در سال ۹۶، به ۴۲ هزار تومان افزایش یافت. قیمت گوشت گوسفندی در سال ۹۷ برابر با ۴۶ هزار تومان، در سال ۹۸ برابر با ۸۶ هزار تومان، در سال ۹۹ برابر با ۹۵ هزار تومان، در سال ۱۴۰۰ برابر با ۱۳۰ هزار تومان، در سال ۱۴۰۱ برابر با ۲۲۰ هزار تومان، در سال ۱۴۰۲ برابر با ۵۳۰ هزار تومان و از ابتدای سال ۱۴۰۳ تاکنون نیز به طور متوسط برابر با ۶۶۵ هزار تومان بود. در واقع طی ۱۰ سال اخیر، قیمت گوشت گوسفندی تقریبا ۱،۹۷۸ درصد رشد داشته است.
همچنین بررسی گزارشهای مرکز آمار ایران گویای این بوده که قیمت گوشت گوسفندی در تیرماه امسال به طور متوسط، ۷۴ هزار و ۲۳۵ تومان قیمت داشته و در مردادماه به ۶۷۹ هزار و ۴۷۸ تومان رسیده است. همچنین این کالای اساسی در آخرین ماه تابستان امسال، به طور متوسط ۶۷۹ هزار و ۸۵۵ تومان قیمت داشت.
این در حالی بوده که با آغاز فصل پاییز، قیمت گوشت به ازای هر کیلوگرم با افزایش تقریبا ۳ هزار تومانی مواجه شد و در مهر قیمتی برابر با ۶۸۲ هزار و ۹۵۷ تومان داشته است. این کالا در آبانماه نیز با متوسط قیمتی ۶۸۴ هزار و ۷۳۹ تومان به ازای هر کیلوگرم معامله میشد.
کنترل بازار با واردات گوشت
سیاستگذاران برای کاهش تبعات حذف ارز ترجیحی بر بازار گوشت و کنترل قیمتها، اقدام به واردات دام آماده کشتار و گوشت گرم و منجمد کردند. با این حال این اقدام چالشهای جدیدی از جمله اختلاف قیمتی میان گوشتهای داخلی و خارجی را به همراه داشت.
امسال نیز واردات گوشت به تثبیت نسبی بازار کمک کرده اما قیمت گوشت داخلی همچنان بالاست؛ یکی دیگر از چالشهایی که کشور با آن روبهرو شد، کاهش تقاضا برای دام داخلی ناشی از کاهش قدرت خرید مصرفکنندگان و جایگزینی گوشت وارداتی با محصولات داخلی بود. این امر همراه با عرضه گسترده دامها در پایان تابستان برای تامین علوفه زمستان از سوی دامداران، موجب انباشت دامهای آماده کشتار شد. علاوه بر این، افزایش هزینههای تولید و عدم حمایت کافی از دامداران باعث شده که بسیاری از تولیدکنندگان کوچک از چرخه بازار خارج شوند که خود فشار مضاعفی بر بازار وارد میکند.
در این راستا غلامرضا نوری قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی گفت: «بی توجهی به دامداریهای کوچک، روستایی و سنتی موجب شده تا ۲۰ درصد گوشت مصرفی داخل وارداتی باشد؛ در نتیجه این رویه باید اصلاح شود.»
اظهارات وزیر جهاد کشاورزی در حالی مطرح میشود که بررسی آمار ۸ ماهه گمرک نشان میدهد که ۱۸۱ هزارتن گوشت گرم، منجمد و دام زنده به ارزش یک میلیارد و ۲۰ میلیون دلار در این مدت وارد کشور شده که در این خصوص افشین صدردادرس، مدیرعامل اتحادیه مرکزی دام سبک کشور مدعی است: «بررسیها از کشتارگاههای رسمی نشان میدهد که حجم واردات گوشت از ۲۰ درصد بالاتر است، به طوری که سهم واردات به حدود ۴۰ درصد میرسد که این امر منجر به سرکوب تولید داخل میشود.»
میزان عرضه گوشت قرمز در کشتارگاههای رسمی کشور
گزارشهای منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران نشان میدهد که در تیر ۱۴۰۳، میزان عرضه گوشت قرمز در کشتارگاههای رسمی کشور برابر با ۳۱ هزار و ۹۵۲ تن بوده و توانسته تا پایان تابستان، روند صعودی خوبی را ثبت کند. این میزان در مردادماه برابر با ۳۲ هزار و ۹۴۹ تن و در شهریورماه نیز برابر با ۳۳ هزار و ۶۲۶ تن بود. همچنین این میزان در مهرماه نیز تقریبا هزار تن افزایش داشت و به ۳۴ هزار و ۳۷۲ تن رسید اما بازار در آبانماه با کاهش عرضه روبهرو شد و میزان عرضه گوشت قرمز برابر با ۳۳ هزار و ۵۱۳ تن ثبت شد.
مقایسه این ارقام با آمارهای مشابه سال گذشته، حاکی از روند نزولی عرضه گوشت قرمز در کشتارگاههای رسمی کشور است، به طوری که میزان عرضه در آبان ۱۴۰۳ نسبت به ماه مشابه سال ۱۴۰۲، تقریبا ۱۰ درصد کاهش داشته است.
میزان دام ذبح شده در کشتارگاههای رسمی کشور
بررسی آمارهای مرکز آمار نشان میدهد که در فروردین امسال، انواع دام ذبح شده در کشتارگاههای رسمی کشور برابر با ۵۰۳ هزار و ۳۵۰ راس بوده که در اردیبهشتماه به ۵۵۲ هزار و ۱۹۰ راس و در خردادماه نیز به ۵۸۸ هزار و ۷۶۹ راس رسید.
این تعداد همچنین در در تیرماه برابر با ۵۲۳ هزار و ۲۷۷ راس، در مردادماه برابر ۵۵۳ هزار و ۱۰۶ راس و در شهریورماه برابر با ۵۶۸ هزار و ۱۱۵ راس بوده که در مهرماه به ۶۰۳ هزار و ۶۵۸ راس رسید. همچنین تعداد انواع دام ذبح شده در کشتارگاههای رسمی کشور در آبان ۱۴۰۳ برابر با ۵۸۹ هزار و ۱۸۰ راس بوده است.
چالشهای دامداران، به کام دلالان
از اصلیترین چالشهایی که دامداران با آن مواجه هستند، بحث مالی است. کارشناسان این حوزه بر این باورند که دامداران با کمبود سرمایه مواجهاند و هر ساله مجبور بوده تا پیش از آغاز فصل سرما دامهای خود را بفروشند. به عنوان نمونه دامداران مناطق عشایری در استانهای خراسان شمالی و کرمانشاه که وابستگی زیادی به دامداری برای تامین معیشت دارند، بیشترین آسیب را از این مساله دیدهاند.
از همینرو نیز، این گروهها به دلیل دسترسی محدود به بازارهای مصرف و افزایش هزینههای حملونقل، ناچار به فروش دام با قیمت پایینتر هستند. همین اقدام نیز موجب شده تا دلالان از این چالش، به نفع خود استفاده کنند.
دلالان با خرید دامهای سنگین با قیمت پایینتر از دامداران، این دامها را انبار کرده و سپس با قیمت بالاتر به بازار عرضه میکنند. این فرایند نه فقط موجب کاهش سود دامداران میشود، بلکه به افزایش قیمت نهایی گوشت برای مصرفکنندگان منجر خواهد شد. در نتیجه دامداران برای جلوگیری از زیان بیشتر، مجبور به فروش دامهای خود با قیمت پایین هستند، چراکه با افزایش وزن دامهای آماده ذبح، کیفیت گوشت کاهش یافته و این امر مشکلات بیشتری را برای صنعت ایجاد میکند.
دولت باید جلوی دلالان بایستد
با توجه به وضعیت کنونی بازار گوشت قرمز، به نظر میرسد که مصوبههای سیاستگذاران قادر به حل بحران انباشت دام و مشکلات مرتبط با آن نیستند. تعیین قیمت ۴۵۰ هزار تومان برای گوشت ۵ تکه، حتی بدون سود، دامداران را به فروش دامهای خود وادار میکند. این وضعیت نه فقط به کاهش کیفیت محصولات منجر شده، بلکه بازار را بیش از پیش به سمت دلالی سوق داده است.
برای رفع این بحران، بازنگری در سیاستهای حمایتی و قیمتگذاری ضروری به نظر میرسد. یکی از راهکارهای پیشنهادی میتواند ارائه تسهیلات مالی به دامداران برای کاهش وابستگی آنها به فروش اضطراری دام باشد. همچنین تجربه کشورهای موفقی مانند ترکیه و برزیل نشان داده که ایجاد تعاونیهای قوی دامپروری و اجرای سیستمهای خرید تضمینی کارآمد میتواند به تثبیت بازار و حمایت از تولیدکنندگان داخلی کمک کند.
